Tarihçi muharrir Zekeriya Yıldız Haber7 için kaleme aldığı yazısında Osmanlı periyodunda Padişahların kılıç kuşanma merasimine değindi.
İstanbul’dan yönetilen Osmanlı İmparatorluğu’nda tahta yeni geçecek olan padişaha kılıç kuşanma merasimi düzenlenir, yeni padişahı dünyaya duyurmak için hazırlıklar başlardı. Eyüpsultan Hazretleri Türbesinde devlet merasimi ile başlayan kılıç kuşanma merasimi vakitle kanun haline gelmiştir.
Bu merasimlerin verdiği bildiriler ise çok büyük. Birinci bildiri Osmanlı sultanlarının halife olduğu, ikincisi ise İmparatorluğun kim tarafından yönetildiğinin bilinmesidir. Ayrıyeten Osmanlı periyodunda yöneten ve yönetilen ortasındaki saygın bir mutabakattır…
‘KILIÇ KUŞANMA’ MERASİMİNİN YAPILDIĞI YERLER
Tarihçi muharrir Zekeriya Yıldız’ın o yazısı….
Haliç’ten bir kayıkla Bostan İskelesine yanaşıp Eyüp Sultan Türbesine gitmek isterseniz kazıklar üzerinde sonradan oluşturulan asfalt yolu geçmeniz gerekir. Eminönü’nden gelip Alibeyköy’e hakikat uzanan asfalt caddenin karşısı, yüzyılların hoyratlığına karşın günümüze ulaşmayı başarmış tarihi bir dekor üzeredir.
Ahşap meskenler, mescitler türbeler, tekkeler, çeşmeler, imaretler kıyıdan itibaren Eyüp Sultan Camii’ne gerçek ağırlaşarak uzayıp sarfiyat.
Sırtınızı Haliç’e verdiğinizde sağ başında Müzisyenler Kahvesi, sol başında Adile Sultan Türbesi’nin olduğu ince, uzun bir yol görürsünüz. Evvelden Bostan İskelesi Sokağı denilen, bugün resmi ismi Boyacı Sokak olan lakin halkın “Cülus Yolu” olarak isimlendirdiği bu taş tabanlı dar yol, Mihrişah Valide Sulan İmareti ve Sıbyan Mektebini çevreleyen kemerli taş duvarların ortasından doğruca Eyüp Sultan Hazretleri’nin türbesine ulaşır.
Yüzyıllar öncesinden kalmış izlenimi veren bu sokağın rastgele bir noktasında durur da gözlerinizi kapatırsanız; kendinizi bir cihan devletinin azameti içinde kaybolmuş hissedersiniz. Osmanlı saltanat gelenekleri içinde özel bir yer tutan “kılıç kuşanma” merasimlerinin yapıldığı yerdir burası…
TAÇ GİYME MERASİMİ YERİNİ KILIÇ KUŞUNMA MERASİMİ VARDI
Tarih boyunca tek elden yönetilen tüm toplum ve devletlerde hükümdarlar tahta geçtiklerinde bunu bütün dünyaya duyurmak ve egemenlik hakkının kendilerinde olduğunu vurgulamak hedefiyle taç giyme merasimleri düzenlemişlerdir. Türk Devlet geleneğinde “taç”a yer verilmediği için Osmanlılarda “taç” kullanılmamış, münasebetiyle taç giyme merasimi de yapılmamıştır. Buna karşılık Eyüp Sultan’ da düzenlen kılıç kuşanma merasimleri, bunun Osmanlıdaki karşılığı olmuştur.
Eski vesika ve yapıtlarda “Taklid-i Seyf” denilen kılıç kuşanma geleneğinin resmi olarak hangi tarihte ve ne halde uygulanmaya başladığını kesin olarak bilmiyoruz. Birtakım tarihçiler geleneğin Osman Bey’de başladığını, ona ve ondan sonra gelenlere Mevlevi pirlerinin kılıç kuşattığını söyleseler de bu mevzuda elimizde kâfi bilgi yok.
‘TÜRKLER KENDİNİ İSLAM’IN KILICI OLARAK GÖRMÜŞTÜ’
Bildiğimiz kesin bir şey var ki; İstanbul’ un fethinden sonra Akşemsettin tarafından Fatih Sultan Mehmet’e kılıç kuşatılmış o tarihten sonra da Osmanlı Padişahlarının Eyüp Sultan Hazretleri’nin türbesinde devlet merasimiyle kılıç kuşanmaları bir kanun ve düstur haline gelmiştir.
Padişah’ın hükümdarlığının alameti ve ilanı olan bu merasimlerde, diğer bir obje değil de kılıcın seçilmesi epey manalıdır. Çünkü kılıç, Türk devlet geleneğinde gücün, zaferin ve adaletin sembolü olmuştur. İslâmiyet’in kabulünden sonra da Türkler kendilerini İslâm’ın kılıcı olarak görmüşlerdir.
ÖZEL MANALAR BARINDIRAN TARİHİ RİTÜEL
Birçok kaynak, bu merasimlerin, “Kanun-u Selatin- i Kiram” yani “Ulu Sultanlar Kanunu” üzerine yapıldığını yazmaktadır. Buradan hareketle kılıç kuşanma merasimleri, Osmanlı devlet teşkilatının yapısını ve dünya görüşünü anlamak bakımından varlıklı bir örnektir. Ayrıyeten icra ediliş formundan, yapıldığı yere, takip edilen güzergâhtan, uygulanan metotlara kadar her anı özel bildirilerle yüklü tarihi bir ritüeldir.
Hükümdarların tahta oturmalarının ikinci ila yedinci günü ortasında kılıç kuşanma merasimi yapılır, bu merasim için Eyüp Sultan Türbesine geliş ve gidişlerde “Kılıç Alayı” düzenlenirdi. Kılıç kuşanma merasimleri o kadar değerliydi ki; Padişahlar, bu merasim yapılmadan Cuma namazı kılmazlardı.
Merasimden birkaç gün evvel tüm devlet yetkililerine davetiyeler gönderilir, davetliler merasimin yapılacağı günün sabah erken saatlerinden itibaren resmi giysileriyle saraya gelirlerdi. Divan- ı Hümayun üyeleri başta olmak üzere burada toplanan askerî ve sivil yetkililer, ulema ve pirler saraydan topluca çıkış yapar ve Padişahtan evvel Eyüp Sultan’a giderek türbeye gidiş yolu üzerindeki Cülus Yolunda (Boyacı Sokak) yol uzunluğu dizilerek Padişahı beklerlerdi.
‘KARALARIN VE DENİZLERİN SULTANI’
Padişahların Eyüp Sultan’a geliş ve gidişlerinde farklılıklar görülürdü. Kimileri deniz yolu ile gelip kara yoluyla ayrılırken kimileri da kara yolu ile gelip deniz yolu ile ayrılırlardı. Burada hangi güzergâh takip edilirse edilsin, kara ve deniz yolu birlikte kullanılırdı. Bunun manası, Osmanlı Padişahlarının “Karaların ve denizlerin Sultanı” olduğunun vurgulanmasıydı. Tuğralarda, bir hükümdarlık unvanı olarak, Padişahlar “Karaların Sultanı, Denizlerin Hakanı, Sultan Oğlu Sultan” olarak tanımlanırdı.
Öte yandan gelişte yahut gidişte kesinlikle Şehzade Camii karşısında bulunan ve “Eski Odalar” olarak bilinen Yeniçeri kışlasının önünde durulurdu. Burada 61’nci Cemaatin Odabaşısı tarafından büyükçe bir tas içerisinde Padişaha şerbet ikram edilir, şerbeti içen Padişah şerbet tasını altınla doldurarak geri verirdi.
KILIÇ KUŞANMA MERASİMİ NEDEN EYÜPSULTAN TÜRBESİ’NDE YAPILIRDI?
Deniz yolu ile gelecek olan Padişah, sabah namazından sonra haremden çıkarak deniz kenarındaki Sinan Paşa Köşküne gelir, buradan dümenini Bostancıbaşının tuttuğu saltanat kayığına biner, içlerinden Darüssaade Ağası ve Kapıağasının bulunduğu iki kayığın refakatinde Eyüp’e Bostan İskelesine yanaşırdı. İskeleye çıkarken sağ koltuğuna Sadrazam, sol koltuğuna Darüssaade Ağası girer, iskeleden itibaren yol uzunluğu dizilmiş görevlilerin ve vatandaşların dua ve tekbirleri ortasında türbeye hakikat yürürdü. Bu esnada Kapıkulu süvarilerinden “buçukçu” denilen memurlar etrafa para saçarlardı.
Kılıç kuşanma merasimlerinin değişmeyen tek merkezi Eyüp Sultan Hazretleri’nin türbesiydi. Bu yerin seçilmesi, Osmanlının bir İslam devleti olduğunun ve İslam’ın hizmetinde bulunduğunun açık bir ilanıydı. Çünkü, Eyüp Sultan Hazretleri, Peygamber Efendimizin dava arkadaşı, sahabesi ve mihmandarıydı. Allah‘ın ismini ve adaletini yaymak için, ilerlemiş yaşına karşın binlerce kilometre kat etmiş örnek bir şahsiyetti.
Öte yandan, Padişahlar bu büyük kişinin, yaşarken dua ve yardımına, ölünce şefaatine mazhar olmayı, hükümdarlıklarını onun manevi şahitliği ile belgelemeyi ayrıcalık sayarlardı.
‘ŞEYHÜLİSLAM DUA EDER, PADİŞAH 2 REKAT NAMAZ KILARDI’
Padişah türbeye girdikten sonra Şeyhülislam, Sadrazam ve Yeniçeri Ağasını yanına çağırırdı. Şeyhülislam dua eder, Padişah iki rekat namaz kılar, sonra da kılıç kuşatılırdı.
Padişaha kılıç kuşatan bireyler, periyodun önde gelen uleması ekseriyetle de Şeyhülislamlar olmuştur. Örneğin; Akşemsettin Fatih’ e, Aziz Mahmud Hüdai IV. Murat’ a, Nakib-ül Eşraf Abdurrahim Efendi Sultan Abdülmecid’e, Sünusi Piri Seyyid Ahmet, son padişah Vahdettin’e kılıç kuşatmışlardır.
“Kılıç Kuşanma Merasimlerinde kullanılan kılıçlar da değerliydi. Osmanlı Padişahları, “Kutsal Emanetler” İstanbul’a gelmeden evvel çoklukla Osman Gazi’nin kılıcını kuşanırlardı. Yavuz Sultan Selim’den sonra ise iki kılıç kuşanılması gelenek olmuştur. Bu gelenekte kılıçlardan biri Peygamber Efendimize yahut sahabelere, oburu Osman Gazi yahut Fatih’e ilişkin kılıçlardır.
KILIÇ KUŞANIRKEN DÜNYAYA VERİLEN İKİ KIYMETLİ MESAJ
Merasimlerde çift kılıç kuşatılırken iki değerli ileti verilmek istenmiştir. Bunlardan biri, Osmanlı Sultanlarının birebir vakitte halife olduğu ikincisi ise imparatorluğun, Hanedanı-ı Al-i Osman tarafından yönetildiğinin bilinmesidir.
Padişah kılıç kuşanma merasimi tamamlandıktan sonra yeniden tekbirler ortasında türbeden çıkar ve Cülus Yolunda hazır tutulan atına binerek maiyetiyle birlikte Edirnekapı, Fatih, Divan Yolu üzerinden saraya dönerdi. Dönüş yolunda Fatih Sultan Mehmet’in türbesini ziyaret etmek ve Eski Odalarda şerbet içmek de hiç değişmeyen gelenekti.
Sonuç olarak; Taklid-i Seyf yahut Kılıç Kuşanma Merasimleri, Osmanlının yeni sultanını ve idare ideolojisini bütün dünyaya ilan eden özel bir uygulama, yönetenle yönetilen ortasında saygın bir muahededir.
Eyüp Sultan Camii’nin art kapısından başlayıp kıyıya kadar uzanan Cülus Yolu’na vaktiniz olduğunda uğramayı ihmal etmeyin. Kaç padişahın merasim sonrası kullandığı at binme taşı, o günlerden yadigâr bir modül olarak hâlâ orada duruyor.